Eduard Profittlich SJ (1890-1942) - arcybiskup, który podzielił los swojego ludu, w drodze na ołtarze . Święci to drogocenne perły; są zawsze żywe i aktualne, nigdy nie tracą wartości, bo stanowią fascynujący komentarz do Ewangelii. papież Franciszek

Błogosławiony

Po łacinie słowo beatificare znaczy wyróżniać, uszczęśliwiać, ogłaszać błogosławionym. Tytuł ten przysługuje zmarłemu katolikowi, który za życia odznaczał się praktykowaniem w stopniu heroicznym cnót i łaską wiary lub poniósł śmierć męczeńską. Kościół wynosi go poprzez akt beatyfikacji do chwały ołtarzy i tym samym upowszechnia jego kult (cześć tej osoby na określonym terenie). Aby zostać błogosławionym w przypadku, gdy nie poniosło się męczeństwa, po śmierci za wstawiennictwem tej osoby musi wydarzyć się uznany przez Kościół cud. Początkowo w Kościele beatyfikacje były dokonywane spontanicznie i leżały w gestii biskupa miejsca. Od roku 1515, tj. od pontyfikatu papieża Leona X, beatyfikację ostatecznie zatwierdza papież. Od XVI wieku proces prowadzący do ogłoszenia kogoś świętym jest dwustopniowy, z czego beatyfikacja jest pierwszym stopniem wyniesienia na ołtarze.  

 

 

Czas i miejsce beatyfikacji Eduarda Profittlicha SJ

Uroczystość beatyfikacji jezuity, Sługi Bożego abp. Eduarda Profittlicha odbyła się w sobotę 6 września 2025 roku w stolicy Estonii Tallinie. Mszy świętej sprawowanej na Placu Wolności przewodniczył wysłannik papieski kard. Christoph Schönborn. Obecny był też Postulator Generalny Towarzystwa Jezusowego, Hiszpan Pascual Cebollada. Polską delegację z ramienia Konferencji Episkopatu Polski reprezentował sekretarz generalny, abp Marek Marczak rzecznik Episkopatu Polski ks. Leszek Gęsiak SJ. Obecna była też grupą polskich biskupów, ks. kard. Stanisław Dziwisz i przedstawiciele innych chrześcijańskich Kościołów z Europy. Jezuitów polskich reprezentowali: Przełożony Regionu Rosyjskiego, ks. Tomasz Ortman, ks. Bogusław Steczek, ks. Krzysztof Homa, ks. Mateusz Ignacik, ks. Wojciech Żmudziński i brat Damian Wojciechowski.

Ta długo oczekiwana beatyfikacja naszego współbrata zakonnego jest pierwszą w historii Kościoła katolickiego w Estonii i jedną z pierwszych w krajach nordyckich od XVI wieku. Po zakończeniu procesu beatyfikacyjnego Kościół katolicki oficjalnie uznał Eduarda Profittlicha SJ za męczennika i wzywa wiernych do czczenia go i do modlitwy za jego wstawiennictwem. Ten historyczny moment ma szczególne znaczenie dla Estonii, Eduard Profittlich bowiem był też obywatelem estońskim, duchownym, który żył w najciemniejszym momencie historii tego kraju, a jego życie było światłem dla wielu. To bardzo ważne wydarzenie dla katolików, ale także dla niekatolików, ponieważ podzielił on los 20% ludności kraju, tj. deportację i śmierć.

 

 

Postać beatyfikowanego jezuity i arcybiskupa

Eduard Profittlich był Niemcem, ale oddał swoje życie narodowi estońskiemu. W latach trzydziestych XX wieku przyjął obywatelstwo estońskie. W 1936 roku został mianowany administratorem apostolskim, a następnie biskupem. Jego misją było: wiernie służyć Chrystusowi, umacniać wspólnotę katolicką i głosić Ewangelię narodowi estońskiemu. Prowadził życie proste naznaczone głęboką miłością do pokoju i prawdy. Gdy w 1940 roku rozpoczęła się okupacja sowiecka Estonii, nie opuścił z tego kraju, lecz pozostał przy swojej owczarni. W 1941 roku został aresztowany przez władze sowieckie i oskarżony o bycie „agentem Watykanu”. Zmarł 22 lutego 1942 roku w więzieniu w Kirowie, dając świadectwo swojej wierze aż do końca. Jego męczeńska śmierć jest wymownym świadectwem wiary, odwagi i miłości, a są to wartości, które wykraczają poza granice narodowości, języka i polityki. Jego beatyfikacja jest wezwaniem, aby pamiętać o doświadczeniach przeszłości, oddać cześć cierpiącym i dążyć do ukształtowania społeczeństwa, w którym panują: wolność, wierność sumieniu i sprawiedliwość. Ten Arcybiskup przypomina nam, że świętość nie polega jedynie na wielkich czynach, lecz na wierności w codziennym życiu – nawet wtedy, gdy wymaga to ofiary. Dzięki jego poświęceniu praca duszpasterska Kościoła katolickiego w Estonii osiągnęła nowy poziom. Można powiedzieć, że jego dziedzictwo trwa w Kościele katolickim do dziś. Bez wielkiej pracy i wkładu Błogosławionego Kościół katolicki w Estonii z pewnością nie przetrwałby lat okupacji. Obecny biskup Tallina Philippe Jourdan w liście skierowanym do wiernych na beatyfikację tego męczennika napisał: Dzięki temu uznaniu Kościół katolicki w Estonii otrzymuje nowe umocnienie. Biskup Profittlich jest teraz naszym orędownikiem w niebie – Estończykiem w sercu, świętym w wierze, męczennikiem w miłości. Hierarcha poleca też prosić nowego błogosławionego Eduarda, aby jego beatyfikacja była dla wielu ludzi w Estonii wspaniałą okazją do zbliżenia się do Chrystusa i odkrycia woli Bożej w swoim własnym życiu.

 

 

Kilka znaczących dat z życia Błogosławionego

Eduard Profittlich SJ urodził się 11 września 1890 roku w Birresdorf w Niemczech jako ósme z dziesięciorga dzieci uczciwych i pracowitych rolników z Nadrenii. 11 kwietnia 1913 roku wstąpił do nowicjatu Towarzystwa Jezusowego w Heerenbergu (Holandia). Towarzystwo Jezusowe zostało wygnane z Niemic, a złożona sytuacja polityczna skłoniła jezuitów do kontynuowania jego formacji za granicą. Studiował filozofię i teologię w Valkenburgu (Holandia), ale w latach 1916-1917, w samym środku pierwszej wojny światowej, musiał przerwać studia i przez rok pełnił służbę społeczną w szpitalu wojskowym w Verviers (Belgia). Wiele lat później rząd niemiecki odznaczył młodego Profittlicha za jego oddaną pomoc w tym ośrodku zdrowia. 27 sierpnia 1922 roku w Valkenburgu został wyświęcony na kapłana, a trzy dni później odprawił swoją pierwszą Mszę św. w rodzinnej miejscowości. Po studiach filozoficznych i teologicznych odbytych w Valkenburgu przyjechał w 1922 roku do Krakowa, gdzie do 1924 r. studiował filozofię i teologię w Jezuickim Collegium Maximum Najświętszego Serca Jezusowego. Trzecia probację, czyli kurs duchowości zakonnej odbył w Czechowicach na przełomie roku 1924/25. Następnie pracował przez 3 lata (1925-1928) jako duszpasterz w Opolu, dobrze władając językiem polskim. Mieszkał tu w jezuickim domu prowincji Wschodnioniemieckiej. (Kościół jezuitów w Opolu został dopiero wybudowany i konsekrowano go 26 października 1930 r.). Po tym okresie pracował jako duszpasterz w Hamburgu (Niemcy). 2 lutego 1930 roku złożył wieczyste śluby zakonne i zaraz po nich został wysłany do Estonii przez Niemiecką Prowincję Zakonu Jezuitów, gdzie pracował najpierw jako proboszcz kościoła św. Piotra i Pawła w Tallinie. Tam przez następne dziesięć lat odgrywał wiodącą rolę w budowaniu struktur Kościoła katolickiego w tym kraju. Jego troska o wiernych i intensywne życie duszpasterskie sprawiły, że ówczesny administrator apostolski w Estonii abp Antonio Zecchini zwrócił uwagę na tego zakonnika, który dnia 31 maja 1931 roku zastąpił go jako Administrator Apostolski w Estonii (rezydował w Rewlu). Mając 40 lat, papież Pius XI mianował go drugim administratorem apostolskim w historii Estonii. Znając język polski, opiekował się znaczną grupą tamtejszych katolików polskich. Eduard Profittlich nauczył się języka tego kraju i w 1935 roku otrzymał estońskie obywatelstwo. 27 listopada 1936 roku został mianowany biskupem tytularnym Hadrianopolis di Haemimonto, a 27 grudnia 1936 roku został konsekrowany na biskupa w Tallinie, w katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła, w asyście biskupa pomocniczego Rygi Jāzepsa Rancānsa (1886-1969) i fińskiego biskupa Guillaume Cobbena SCJ (1897-1985) przez nuncjusza Antonino Arata. Pomimo niewielu lat, w których mógł prowadzić pracę duszpasterską, jego wkład w Kościół w Estonii był znaczący i trwały. Dewizą biskupią, jaką obrał, było Fides et pax. Wzmocnił wiarę estońskich katolików i odnowił strukturę kościelną społeczności. Budował kościoły, promował jedność chrześcijańską we współpracy z kościołami protestanckimi i prawosławnymi. Był także promotorem estońskiej kultury poprzez twórczość literacką. Stał się powszechnie znany dzięki swym kazaniom i pismom teologicznym i duszpasterskim. Jako Administrator Apostolski podróżował po całym kraju i szukał dla Kościoła pomocy za granicą.

 

 

Decyzja o pozostaniu w Estonii

W 1939 roku podpisano pakt Ribbentrop-Mołotow między krajami pod rządami Stalina i Hitlera, dzieląc Europę na strefy wpływów. W czerwcu 1940 roku Związek Radziecki zajął Estonię, co nie tylko zmieniło sytuację polityczną, ale także zaczęło wpływać negatywnie na działalność stowarzyszeń religijnych i kościelnych. Jesienią 1940 roku sytuacja w Estonii stała się jeszcze bardziej napięta. Profittlich prosił kilka razy Stolicę Apostolską o radę, co powinien zrobić: zostać czy wyjechać? Otrzymał odpowiedź za pośrednictwem nuncjatury w Berlinie, w osobie nuncjusza apostolskiego Orsenigo (1873-1946) o decyzji Ojca Świętego Piusa XII, który pozostawił mu swobodę czynienia tego, co uważa za najlepsze w imię Boga, ale decyzja musi uwzględniać dobro dusz mu powierzonych. Dzięki modlitwie i namysłowi zdecydował, że pozostanie ze swoją trzodą, tj. katolikami w Estonii. Odważnie stawiał czoła swojemu przeznaczeniu z wielką ufnością i przekonaniem. Swoją decyzję oznajmił papieżowi, prosząc go o błogosławieństwo. W tym samym czasie poinformował swoich krewnych w Niemczech, że zdecydował się pozostać w Estonii. W jednym z listów napisał: W końcu słuszne jest, aby pasterz przebywał ze swoją trzodą i dzielił jej radości i smutki. I muszę powiedzieć, że ta decyzja, choć wymagała kilku tygodni przygotowań, nie została podjęta w strachu i trwodze, ale z wielką radością […]. Chciałbym powiedzieć wszystkim, jak dobry jest dla nas Bóg, jeśli całkowicie Mu się oddamy, jak szczęśliwi możemy się stać, jeśli jesteśmy gotowi oddać całe nasze życie i wolność Chrystusowi. Wiem, że Bóg jest ze mną. A wtedy wszystko będzie dobrze. A moje życie i, jeśli zajdzie taka potrzeba, moja śmierć będą życiem i śmiercią w Chrystusie. I to jest tak niewypowiedzianie piękne.

W 1940 roku dla społeczności katolickiej Estonii i jej arcybiskupa rozpoczęła się droga krzyżowa. Dwie okupacje sowieckie (1940-1941 i 1944-1991) przerwane okupacją niemiecką (1941-1944) zmieniły losy narodu.

 

 

Aresztowanie i śmierć

27 czerwca 1941 roku Eduard Profittlich przez władze sowieckie został aresztowany i przewieziony do Kirowa w Rosji. Miasto Kirow znajduje się 800 km od Moskwy i 2000 km od Estonii. Przez kilka miesięcy był przetrzymywany w zatłoczonym do ostatnich granic więzieniu nr 1. Nie było tam ogrzewania i często dochodziło do zgonów z powodu hipotermii. W więzieniu w Kirowie był nieustannie przesłuchiwany przy użyciu nieludzkich metod. Nocne przesłuchania uniemożliwiały więźniom sen, a w celi było bardzo zimno i panował głód. 21 listopada 1941 roku odbył się jego proces, w którym oskarżono go o szerzenie antyradzieckich oszczerstw, ukrywanie ucieczki katolików za granicę, wychwalanie niemieckiej armii i kontrrewolucyjną agitację. Zapadł wyrok skazujący go na śmierć przez rozstrzelanie. Jego zdrowie było już skrajnie osłabione przez tortury i doznane szykany, więc zmarł w więziennej celi dzień przed egzekucją 22 lutego 1942 roku. W ostatnim liście do swoich bliskich po raz kolejny prosił ich o modlitwę za niego i pisał: aby łaska Boża nadal mi towarzyszyła, abym we wszystkim, co mnie czeka, pozostał wierny mojemu świętemu powołaniu i obowiązkowi oraz Chrystusowi i poświęcił wszystkie moje siły witalne dla mojej ojczyzny, a jeśli taka jest Jego święta wola, nawet moje życie.

4 września 2025 r. i w przeddzień beatyfikacji Eduarda Profittlicha 150 wybranych delegatów z różnych dziedzin życia społecznego odczytało nazwiska 22 600 ofiar komunizmu, ustalone dzięki niestrudzonej pracy organizacji „Memento” i Estońskiego Instytutu Pamięci Historycznej. Ta ceremonia upamiętniająca cierpienia tylu Estończyków odbyła się w kapitularzu średniowiecznego klasztoru dominikanów w Tallinie i była transmitowana na żywo na kanale YouTube Zakonu dominikanów.

 

 

Kończąc opis życia tego niezwykłego świadka wiary, chcę podkreślić, że św. Ignacy Loyola, przez bohaterskie, wzorowe życie swojego duchowego syna, bł. Eduarda Profittlicha wskazuje nam drogę prawdy ewangelicznej i miłości bliźniego jakże nadal aktualną w XXI wieku. Święty Ignacy i bł. Eduard, i wszyscy świeci i błogosławieni Towarzystwa Jezusowego uczą, jak piękne może być życie, gdy oddamy się Bogu całkowicie i bez reszty. Pismo Święte zachęca nas: Bądźcie świętymi, bo Ja, jestem święty, Pan, Bóg wasz! (Kpł 19, 2), a św. Paweł Apostoł przypomina, że: (Bóg) wybrał nas przed założeniem świata, abyśmy byli święci i nieskalani przed Jego obliczem (Ef 1,4). W prefacji, czyli w modlitwie dziękczynnej w liturgii Eucharystycznej Kościoła, która wysławia Boga za świętych pasterzy, tak się modlimy: Z radością oddajemy cześć świętemu N., którego dałeś swojemu ludowi, jako gorliwego pasterza. Jego przykład umacnia nas w dobrym życiu, jego słowa nas pouczają, a jego wstawiennictwo wyprasza nam Twoją opiekę. I niech tak się stanie!